Meer tanks, munitie en nucleaire afschrikking. Na decennialang leunen op de VS, is het voor Europa in korte tijd duidelijk geworden dat de eigen defensie-industrie een enorme slinger nodig heeft. Begin deze week presenteerde de Europese Commissie een investeringsplan van in totaal 800 miljard euro.
Of dat geld er komt, dat is nog de vraag, en daar wordt vandaag op de ingelaste EU-top in Brussel over gesproken. Maar de onderliggende boodschap is duidelijk: hoe dan ook moet er veel geld worden geïnvesteerd zodat Europa op het gebied van defensie meer op eigen benen kan staan.
Het kloppende hart
Als je de kaart van Europa erbij pakt, springen er twee landen uit die je als het kloppende hart kunt zien. Om te beginnen Duitsland. Het bedrijf Rheinmetall is daar een zeer belangrijke speler. Het bouwt onder meer tanks en logistieke voertuigen die gebruikt kunnen worden op het slagveld.
“Duitsland domineert op dit vlak in Europa”, zegt defensie-specialist Dick Zandee van Instituut Clingendael. Rheinmetall heeft ook groot succes op de beurs: in een jaar tijd is het aandeel met ruim 170 procent gestegen. Met een beurswaarde van 50 miljard euro behoort het bedrijf tot de top vijftig van grootste bedrijven in de EU.
Waar Duitsland domineert op het land, domineert Frankrijk op zee. Het land is het andere deel van het kloppende hart. Dat komt door de Franse Naval Group, die onder meer onderzeeboten en vliegdekschepen bouwt. De Franse overheid is grootaandeelhouder in het bedrijf. “Ze zijn onvoorstelbaar sterk op zee”, zegt Zandee. “Daarnaast zijn de Fransen een onafhankelijke kernmacht, daar hebben ze alle technologie voor.”
De defensie-industrie zit door heel Europa. Wil je een completer beeld? Swipe dan door deze slider:
Er zijn meer belangrijke spelers in Europa, denk aan het Italiaanse Leonardo en het Zweedse Saab. Maar, tekent Zandee aan, voor Italië geldt bijvoorbeeld dat het land ondanks een significante eigen defensie-industrie sterk afhankelijk is van andere landen. Zo is er samen met Frankrijk gewerkt aan de Fremm-fregatten en samen met Duitsland aan de opvolger van de eigen Centauro-tank. “De eigen industrie is wel groot, maar niet uitmuntend in een bepaald onderdeel”, zegt Zandee. “Het materieel wordt niet door andere landen gekocht.”
Een land dat belangrijk zal zijn voor de verdediging van Oekraïne en de rest van Europa, is het Verenigd Koninkrijk. Samen met Frankrijk is het de voortrekker van de ‘coalitie van bereidwilligen’. Maar aangezien dat land geen deel meer uitmaakt van de EU, is het niet meer betrokken bij deze enorme investering. Premier Starmer heeft wel al een budgetverhoging aangekondigd.
Nederlandse sector
Ook Nederland speelt een rol in de Europese defensiesector. De defensie- en veiligheidsindustrie was in 2023 goed voor 7,7 miljard euro omzet en telt ruim 1000 bedrijven, blijkt uit een rapport van adviesbureau Berenschot.
Zandee noemt als het gaat om Nederland direct marinescheepsbouwer Damen in Vlissingen. “De scheepswerf is niet super groot, maar het bedrijf zit overal ter wereld.” Zandee wijst ook op het Franse bedrijf Thales dat in Hengelo radarsystemen bouwt die een groot marktaandeel hebben.
Maar er zijn in Europa ook een aantal zwakke plekken. Zo leunen wij zeer sterk op de VS voor nucleaire afschrikking. Weliswaar hebben Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk kernwapens, toch ontbreekt een gezamenlijk ‘afschrikkingsbeleid’, schrijft het Haagse Centrum voor Strategische Studies in een rapport dat gisteren verscheen.
Politicoloog Sabine Mengelberg, verbonden aan de Nederlandse Defensie Academie, noemt die nucleaire capaciteit het ultieme wapen. “Nu zitten er twee kapiteins op één schip die ook een tekort hebben aan die nucleaire afschrikkingsmacht.” En wie van die kapiteins drukt op de knop als het erop aankomt? “Dat maakt het ingewikkeld.”
Inlichtingen en commandostructuur
Daarnaast moet het delen van inlichtingen volgens Mengelberg prioriteit krijgen en strakker worden georganiseerd. Dat geldt ook voor de commandostructuur.
Ook als het gaat om communicatiemiddelen is Europa afhankelijk van de VS. Daarnaast is er voor een langere periode genoeg personeel en materiaal – zoals tanks – nodig. Daarvoor zal er extra productiecapaciteit bij moeten komen.
Denktank Bruegel schreef onlangs dat Europa, inclusief het Verenigd Koninkrijk, beschikt over 1,47 miljoen actieve militairen. Dat klinkt als een enorm aantal, maar de “effectiviteit wordt beperkt door het ontbreken van een centraal commando”.
Bruegel wijst erop dat de NAVO werkt onder het commando van een Amerikaanse generaal, maar dat werkt alleen als de VS ook de rol van leider op zich blijft nemen. Gebeurt dat niet, dan zijn er in Europa meer dan 300.000 extra militairen nodig – of er moet een manier worden gevonden om de coördinatie te verbeteren.
