Huishoudens met een laag inkomen lopen een steeds groter risico om in energiearmoede te belanden. Het aantal huishoudens dat door hoge energieprijzen in de financiële problemen komt, kan zelfs boven het hoge niveau van de energiecrisis uit 2023 stijgen, omdat er toen steunmaatregelen van kracht waren die er nu niet meer zijn, zoals een energietoeslag en prijsplafond.
De studie van onderzoeksinstituut TNO rekende de effecten van drie scenario’s door. Het gaat om scenario’s waarbij de energieprijzen met 5, 12 of 20 procent stijgen ten opzichte van de prijs halverwege 2024. Afhankelijk van welk scenario werkelijkheid wordt, verwacht TNO dat tussen de 550.000 en 640.000 huishoudens in Nederland in 2025 met energiearmoede te maken krijgen. Dat komt neer op een op de veertien huishoudens.
Ter vergelijking: in 2023, bij nog hogere energieprijzen, kwamen ongeveer 400.000 huishoudens in de financiële problemen. Zonder steunmaatregelen die toen golden, zouden dit in 2023 bijna 900.000 huishoudens zijn geweest.
“In 2023 was energiearmoede al een probleem, ondanks financiële steunmaatregelen van de overheid”, zegt TNO-onderzoeker Peter Mulder. “Zonder die maatregelen zou de situatie veel ernstiger zijn geweest. Deze steun is gestopt toen de prijzen daalden, maar nu de prijzen stijgen verwachten we dat het aantal energiearme huishoudens in 2025 weer zal toenemen. Vooral de energietoeslag heeft veel effect gehad.”
Ook nu zou zo’n toeslag een dempend effect kunnen hebben, zegt hij. “Als er opnieuw een energietoeslag wordt ingevoerd, zou het percentage energiearme huishoudens dalen naar ongeveer 4 procent in alle scenario’s, afhankelijk van de energieprijsontwikkeling”, aldus Mulder. “Je ziet dus dat het effect van het stopzetten van de energietoeslag heel groot is geweest.”
De energieprijzen in Nederland volgen met vertraging de ontwikkeling op de internationale gasmarkt. Op dit moment stijgen de prijzen weliswaar niet zo hard als in 2022, maar TNO benadrukt dat er nog veel onzekerheid is over de toekomst.
“Gasvoorraden in Europa moeten deze zomer opnieuw worden aangevuld. Dat kan zorgen voor een toename van de vraag, en dus een stijging van de prijzen”, zegt Mulder. “Tegelijkertijd komt er later dit jaar mogelijk meer aanbod van vloeibaar aardgas (lng), wat de prijzen zou kunnen drukken.”
Onzekerheid dus, maar het lijkt niet waarschijnlijk dat de energieprijzen weer zullen dalen naar het niveau van vóór de energiecrisis in 2022, zegt TNO.
Uit eerder onderzoek van TNO blijkt dat zo’n een op de vijf Nederlandse huishoudens meer dan 8 procent van hun inkomen aan energie uitgeeft. Vooral huishoudens met een laag inkomen en een slecht geïsoleerde woning lopen risico. “Deze groep vinden wij al snel kwetsbaar voor hoge energieprijzen.”
Naast tijdelijke steunmaatregelen, zoals de energietoeslag, wijst Mulder op het belang van structurele oplossingen. Het verduurzamen van woningen, bijvoorbeeld door betere isolatie en de inzet van warmtepompen, is de meest effectieve manier om energiearmoede structureel te verminderen, zegt hij. “Maar dat is wel een politieke keuze en dat heeft een prijskaartje.”
Politieke keuzes
Het onderzoek van TNO onderstreept volgens Mulder het dilemma waar beleidsmakers voor staan. “Kiezen politici voor gerichte steunmaatregelen zoals een noodfonds, of gaan ze voor brede maatregelen zoals een verlaging van de energiebelasting? Het verlagen van de energiebelasting helpt iedereen, maar is erg duur.”
Een voorbeeld van zo’n gerichte maatregel is het Noodfonds Energie, dat specifiek huishoudens met een zeer hoge energierekening ondersteunt. Na lang gesteggel tussen het kabinet en energiemaatschappijen over hoeveel er ingelegd moet worden in het fonds, werd afgelopen maand duidelijk dat het kabinet ook komend jaar toch komt met verlenging van het noodfonds van 70 miljoen.
Maar Mulder waarschuwt dat dit fonds beperkt is in omvang en bereik. “Om het aantal energiearme huishoudens structureel te verlagen, is veel meer nodig dan de 70 miljoen euro die is aangekondigd.”
