De beoogd bondskanselier Friedrich Merz wil graag daadkracht uitstralen. En dat deed hij, toen de CDU-leider dinsdagavond een mega-investering in defensie en infrastructuur aankondigde. Het kostte slechts een paar dagen onderhandelen met de SPD om tot het grootste schuldenpakket uit de moderne Duitse geschiedenis te komen.
Het plan roept meer en meer weerstand op, ook binnen de CDU zelf. In de verkiezingscampagne hamerde Merz keer op keer op het vasthouden van de zogenoemde schuldenrem, waarmee grondwettelijk is vastgelegd dat Duitsland nauwelijks schulden mag aangaan. Dat wil Merz loslaten voor defensie-uitgaven. Daarnaast moet er een pot van 500 miljard euro voor infrastructuur los van de begroting komen.
Kiezersbedrog dus, oordeelt de grootste krant van het land, de rechtse tabloid Bild. “Merz heeft binnen enkele dagen zijn geloofwaardigheid geschaad. Wat is zijn woord nog waard?” klinkt het snoeiharde commentaar. Met de stap heeft CDU zich volledig overgeleverd aan de SPD, tekent Welt op uit de mond van CDU-politici.
Ook de jongerenpartij spreekt van een “nederlaag”. De CDU-jongeren keren zich tegen de plannen, omdat die volgende generaties opzadelt met een miljardenschuld. “Het is een uiterst riskante gok”, zegt ook een van de belangrijkste economisch adviseurs van de Duitse regering, Veronika Grimm. “De kans dat dit goed afloopt, is klein.”
Wakker geschud
Merz rechtvaardigt zijn draai met de nieuwe politieke realiteit. De uitspraken van de Amerikaanse president Trump en de wijze waarop hij Oekraïne laat vallen, hebben Berlijn wakker geschud. Duitsland kan niet meer rekenen op de Amerikanen en moet dus aan de bak. Op dit moment is Duitsland niet in staat zichzelf te verdedigen in geval van oorlog, oordelen veiligheidsexperts.
De CDU-leider presenteerde het plan dinsdagavond aan zijn fractiegenoten met grote woorden, meldt Der Spiegel op basis van de notulen. “Mocht Trump terugtrekking uit de NAVO aankondigden, dan zijn wij de eersten die hierop adequaat hebben gereageerd”, zou Merz gezegd hebben. Het bezorgde de aanwezigen volgens Der Spiegel rillingen.
Bovendien wil Merz graag een leidende rol in Europa pakken. Daarvoor was het van belang om voor de EU-top van vandaag duidelijkheid te hebben over de Duitse defensieplannen. “Vanuit de NAVO klinkt opluchting en applaus”, wordt er volgens de notulen gezegd in de CDU-bijeenkomst.
Politiek niet zuiver
Maar nu blijkt dat er nog lang geen zekerheid is over de defensiemiljarden. Omdat het om een grondwetswijziging gaat, is er een tweederdemeerderheid in de Bondsdag nodig. Daarbij heeft Merz de hulp nodig van de Groenen. Bij die partij heerst ergernis over de christendemocraten, die voortdurend van leer trekken tegen de Groenen en hun voorstellen om de schuldenrem te hervormen. Nu zal CDU moeten inbinden, klinkt het, en hun toon matigen en ook geld voor klimaatbescherming beschikbaar stellen.
Haast is geboden: het miljardenplan moet volgende week in de Bondsdag worden behandeld en kort daarna goedgekeurd. Dat moet gebeuren voordat de nieuw verkozen Bondsdag wordt geïnstalleerd, omdat er daarna geen tweederdemeerderheid meer mogelijk is, door de groei van de flankpartijen AfD en Die Linke.
Ook deze gang van zaken roept kritiek op. De oude Bondsdag heeft rechtstatelijk gezien de bevoegdheid om hierover te stemmen, maar het is volgens tegenstanders politiek gezien niet zuiver. Hiermee wordt de nieuwe Bondsdag voor een voldongen feit gesteld, zegt hoogleraar rechten Kyrill-Alexander Schwarz tegen de ARD. “Dat is buitengewoon problematisch.”
Die Linke en de AfD dreigen met een stap naar het Constitutioneel Hof om de stemming aan te vechten. Het argument: er wordt zo snel gehandeld dat Bondsdagleden onvoldoende tijd hebben om weloverwogen een mening te formuleren. Het hof zette met dit argument eenmaal eerder een streep door wetgeving.
Vuurproef
Merz staat voor een grote vuurproef als beoogd bondskanselier van Duitsland. Hij onderscheidt zich duidelijk van zijn voorgangers Scholz en Merkel: niet uitgebreid nadenken en overleggen, maar overrompelen en snel handelen. De vraag is nu of hij anderen daarmee overtuigt of juist tegen zich in het harnas jaagt. Ondertussen mogen de coalitie-onderhandelingen niet stuklopen op andere heikele thema’s, zoals migratie.
Merz beseft dat hij op een dun koord balanceert, blijkt uit de gelekte fractienotulen. “Het wordt een wilde rit.”
