Wetenschappers hebben een deel van een gezicht gevonden van een mens die tussen de 1,1 en 1,4 miljoen jaar geleden leefde in Europa. Het is voor zover bekend het oudste gezichtsfragment dat ooit in Europa werd gevonden.
Het gezichtsfragment, liefkozend ‘Pink’ gedoopt door de wetenschappers, lag in een grot in Sima del Elefante, een archeologische plek in Spanje waar al langer onderzoek wordt gedaan. De uitkomsten van dit onderzoek zijn gepubliceerd in het wetenschappelijke blad Nature.
Een analyse van de botfragmenten maakte duidelijk dat die niet toebehoorden aan de mensensoort homo antecessor, die 300.000 jaar later op dezelfde plek zou leven. Het gezicht toont eerder overeenkomsten met een andere mensensoort, homo erectus. Dat betekent dat er rond die tijd meerdere mensensoorten in Europa moeten hebben geleefd.
Homo erectus had een kenmerkende platte neus en een schuin en laag schedeldak. De nieuwe vondst vertoont sterke overeenkomsten met homo erectus, maar past ook weer niet geheel binnen deze soort. De onderzoekers noemen de vondst daarom homo affinis erectus, een soort dus die affiniteit heeft met homo erectus.
Fragiel
Een bijzondere vondst, vindt evolutiebioloog Fred Spoor van het Natural History Museum in Londen, die zelf niet betrokken was bij de studie. “Dit is het oudste, goed uitziende fossiel van een vroege mens in West-Europa. Daar kennen we er maar weinig van.”
Wetenschappers hebben in de loop van de tijd veel fossielen van homo erectus verzameld, in zowel Azië als Afrika. Maar dat zijn bijna allemaal hersenschedels in plaats van gezichten, vertelt Spoor. “Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat het gezicht fragieler is, en in de loop van de tijd beschadigt en verloren gaat.”
Eerdere onderzoeken wezen al op de mogelijkheid dat er meer dan een miljoen jaar geleden Homo erectus-achtige mensensoorten in Europa moeten hebben rondgelopen, maar echt bewijs ontbrak tot dusver. “Nog maar dertig jaar geleden dachten we dat mensen pas 500.000 jaar geleden Europa binnenkwamen”, zegt Spoor. “Nu gaat hun aanwezigheid al meer dan twee keer zover terug.”
In Georgië werden 1,8 miljoen jaar oude resten gevonden, maar dat gebied ligt praktisch buiten Europa. En andere vroege vondsten, zoals 1,95 miljoen jaar oude dierenbotten met snijsporen in Roemenië, geven alleen indirecte aanwijzingen voor mogelijke menselijke bewoning.
Te land of ter zee?
Over de vroege migratie naar Europa bestaan nog veel vragen. Ging het om een enkele groep die hierheen kwam en verder evolueerde? Of was er sprake van verschillende migratiegolven die weer uitstierven of werden verdreven door bijvoorbeeld klimaatverandering? “Deze vondst maakt duidelijk dat er meerdere groepen moeten zijn geweest”, zegt Fred Spoor.
Onduidelijk is nog hoé deze vroege mensensoorten Europa hebben bereikt. Ze kunnen rechtstreeks vanuit Afrika zijn gekomen. Van andere vroege mensensoorten is bekend dat ze soms op eilanden terecht zijn gekomen, en dus over zee moeten hebben gereisd.
Anderzijds weten we ook dat er neanderthalers op de Rots van Gibraltar hebben geleefd, en die hebben voor zover bekend nooit de oversteek naar Afrika gemaakt. Het is daarom ook mogelijk dat de mens het westen van Europa alleen heeft bereikt via het Midden-Oosten en de Balkan.
Pink en Lucy
De onderzoekers reageerden niet op de vraag waarom ze het gezichtsfragment Pink hebben genoemd. Een eerdere vondst van een vroege mens in Afrika kreeg de naam Lucy, omdat de onderzoekers tijdens de opgravingen vaak het nummer Lucy in the Sky with Diamonds van The Beatles draaiden.
