Op de achtergrond van de gesprekken tussen de Verenigde Staten en Rusland over Oekraïne speelt zich een andere kwestie af tussen de twee grootmachten. Ze zullen binnenkort ook in gesprek gaan over het Iraanse nucleaire programma, zegt Kremlin-woordvoerder Dimitri Peskov.
Hij reageert daarmee op het bericht dat Moskou als bemiddelaar wilde functioneren tussen de regering-Trump en Iran. Trump zou tijdens een telefoongesprek in februari zijn ambtgenoot Poetin hebben gevraagd om de communicatie met Iran te faciliteren.
Volgens persbureau Bloomberg wil de VS met de Iraniërs onderhandelen over het nucleaire programma van Teheran en over de Iraanse steun voor Hezbollah, de Houthi’s en andere pro-Iraanse groeperingen in het Midden-Oosten.
Vanochtend wilde het Kremlin niet op al die details ingaan, maar bevestigde wel dat verdere gesprekken met de Amerikanen mede over Iran zullen gaan. Peskov zei verder dat de Russische en Amerikaanse ministers van Buitenlandse Zaken al over Iran hebben gesproken tijdens hun eerste ontmoeting in Saudi-Arabië vorige maand.
Rusland assertiever
Geholpen door Trump laat Moskou meer spierballen zien op het diplomatieke toneel, na drie jaar isolatie wegens de Russische invasie in Oekraïne. “Dit nieuws laat zien hoe de Russen hun eigen positie beschouwen tegenover een wankelende wereldorde en dat hun positie is versterkt sinds Trump weer aan de macht is”, zegt Damon Golriz, strategisch analist bij het Haagsch Instituut Geopolitiek Nu.
Rusland en Iran hebben de banden aangehaald sinds de Russische invasie in Oekraïne in 2022. Begin dit jaar ondertekende de twee landen een langdurig “strategisch partnerschap” op het gebied van onder meer defensie, technologie, energie en handel.
Spelbreker in het Midden-Oosten
Voor president Trump zijn er twee hoofdredenen om met Iran te onderhandelen, zegt Golriz. De eerste is het Iraanse nucleaire programma. “Iran heeft de afgelopen maanden al voldoende tot 60 procent verrijkt uranium geproduceerd om zeven bommen te kunnen maken. Dat is alarmerend.”
Trump wil ook in gesprek om te voorkomen dat Iran de verwezenlijking van een “nieuwe veiligheidsarchitectuur” in het Midden-Oosten dwarsboomt, zegt Golriz. “Trump wil een groot akkoord bereiken tussen de VS, Saudi-Arabië en Israël. Een economische overeenkomst voor samenwerking onder een veiligheidsparaplu waar de Israëliërs en Saudi’s een grote rol in zullen spelen.”
De vijandige houding van Iran en de pro-Iraanse groeperingen Hezbollah, Hamas en de Houthi’s staat zo’n zogenaamd Abraham-akkoord in de weg.
Vorige zomer publiceerde we deze video over de zorgen voor een nucleaire wapenwedloop in het Midden-Oosten:
Iran heeft op zijn beurt mogelijk iets te winnen bij onderhandelingen met de Amerikanen. De Iraanse economie gaat gebukt onder Amerikaanse sancties die al decennialang van kracht zijn. Het verlichten van de sancties, een mogelijke uitkomst van een deal, zou enorm schelen.
Maar het zou volgens Golriz wellicht een te grote ommezwaai zijn om te onderhandelen met ‘de Grote Satan’, zoals Amerika vaak wordt genoemd door de hoogste spirituele leider van Iran, Ali Khamenei. “En met name met Trump”, zegt Golriz, “want daar hebben ze slechte ervaringen mee. Hij stapte uit de nucleaire deal tijdens zijn eerste termijn. Ook na Trumps tweede inauguratie verbood Khamenei te praten met de Amerikanen. Het zou nu heel moeilijk zijn om een draai van 180 graden te maken.”
Maar als de besprekingen niet rechtstreeks zijn, en stilletjes gebeuren, kan het misschien wel. In ieder geval zou Iran wel kunnen vertrouwen op Moskou, zegt Niels van Willigen, universitair hoofddocent internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden. “Iran ziet Rusland als een bondgenoot.”
Europa buitenspel
Als gesprekken tussen de VS en Iran op gang komen met Russische bemiddeling, dan doemt een steeds herkenbaarder beeld op: Europa staat weer aan de zijlijn. De situatie is sterk anders dan in 2015, toen Europese landen een belangrijke rol speelden bij de totstandkoming van de nucleaire deal met Iran.
Voor een deel zal dat een zelfgekozen positie zijn: Europa wil niets te maken hebben met een Russische bemiddelaar, zegt Van Willigen. “De Russen zijn geen neutrale partij als het om Iran gaat. Iran levert de Russen wapens voor de oorlog in Oekraïne.”
Golriz ziet de marginalisering van Europa als onderdeel van een historische omwenteling. In zijn ogen is er een parallel tussen de poging van Rusland om de bemiddelaarsrol naar zich toe te trekken en de manier waarop Trump de oorlog in Oekraïne met Poetin bespreekt zonder president Zelensky. “Poetin wil Iran onder druk zetten, net zoals Trump Oekraïne onder druk zet. Ze willen als grote beslissers de wereldorde opnieuw inrichten in hun eigen voordeel.”
