“Een nieuw tijdperk is aangebroken. Europa wordt geconfronteerd met een duidelijk en acuut gevaar van een omvang die niemand van ons eerder zag in ons volwassen leven.” Met die zin begint Ursula Von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, haar brief aan de Europese leiders voor de spoedtop in Brussel vanmiddag. Bij de bijeenkomst is ook de Oekraïense president Zelensky aanwezig.
Von der Leyen strooit vaak en veel met uitspraken die laten zien dat het haar menens is. Maar zelfs voor haar doen is de boodschap nu wel heel verontrustend. “Sommige van onze meest fundamentele aannames worden tot in de kern ondermijnd”, vervolgt ze. “De toekomst van een vrij en soeverein Oekraïne – van een veilig en welvarend Europa – staat op het spel.”
Dinsdag presenteerde Von der Leyen haar eerste, nog onuitgewerkte, ideeën om de EU te ‘herbewapenen’ om die toekomst veilig te stellen. Ze wil dat EU-landen 800 miljard euro extra gaan uitgeven aan hun eigen defensie én die van Oekraïne. EU-diplomaten noemen het “een nieuw boek dat we schrijven in de Europese geschiedenis”.
Dat boek moet snel af in deze “nieuwe tijd”, zoals EU-diplomaten de eerste zes weken Trump met gevoel voor understatement omschrijven. Europa kan niet zomaar meer rekenen op bescherming uit Amerika. Maar zolang de EU daarvoor wél afhankelijk is van de VS, is diplomatiek blijven letterlijk van levensbelang, klinkt het in Brussel.
Regels overboord
De eerste plannen om snel militair minder afhankelijk te worden, zijn op de top onderwerp voor discussie. Het overgrote deel van de beoogde 800 miljard, zo’n 650 miljard, kunnen landen lenen omdat defensie-uitgaven tijdelijk niet meetellen op de Europese begroting. Het is crisis, zegt de Europese Commissie. De normaal superstrenge regels mogen daarom overboord.
Harald Benink, hoogleraar Banking and Finance aan Tilburg University, is niet enthousiast over dit voorstel van Von der Leyen. “Je kan de Europese begrotingsregels wel aan de kant zetten, maar schulden blijven schulden. Als landen die nu al te hoge schulden hebben, zoals Frankrijk en Italië, nóg meer schulden maken, kan dat leiden tot een nieuwe eurocrisis.”
Benink pleit voor een Europees fonds voor defensie. Via zo’n fonds zou de EU ook gezamenlijk Europese aanbestedingen kunnen doen. Dat is efficiënter en goedkoper dan via afzonderlijke lidstaten.
Zo’n Europees aanbestedingsfonds wordt nu niet voorgesteld. Wel wil de Europese Commissie 150 miljard euro lenen voor een fonds waaruit landen wapens kunnen kopen die nodig zijn voor hun veiligheid, zoals luchtafweer- en artilleriesystemen, de bijbehorende munitie en raketten en drones.
Het voorstel lijkt op het coronaherstelfonds dat in de covidpandemie werd opgezet. Nederland verzet zich van oudsher tegen het aangaan van gemeenschappelijke schulden, maar kan dit nieuwe fonds niet in zijn eentje tegenhouden.
De honderden miljarden investeringen in defensie klinken als indrukwekkend veel. Maar in vergelijking met de bijna 900 miljard die Amerika alleen dit jaar al uitgeeft aan defensie is het een schijntje, schrijft website Politico over het fonds van 150 miljard euro. Dat is immers bedoeld voor een paar jaar en voor 27 EU-landen.
Het is bovendien onzeker hoeveel van de geplande 800 miljard uiteindelijk echt geïnvesteerd gaat worden. Ook is onduidelijk welk deel van dat bedrag naar Oekraïne moet gaan. Nadat duidelijk werd dat Amerika alle hulp aan het land voorlopig opschort, kijkt de Oekraïense president Zelensky naar Europa om in dat gat te springen.
Europese landen zouden hun hulp op korte termijn moeten verdubbelen om dat voor elkaar te krijgen. Vorige week zei buitenlandchef Kaja Kallas dat ze hoopte op aanzienlijke extra financiële en militaire toezeggingen voor Oekraïne op de extra EU-top.
Maar Hongarije dreigt met een veto. En daarom lijkt de discussie nu vooral te gaan over de bescherming van de veiligheid van de EU-landen zelf. Concrete bedragen voor extra steun aan Oekraïne komen er vandaag niet, is de verwachting.
Hoog tempo als extra uitdaging
De EU doet zijn best het duizelingwekkende Amerikaanse tempo bij te benen. Over twee weken volgen nieuwe voorstellen voor investeringen in defensie én opnieuw een EU-top. Maar de ontwikkelingen denderen door, Amerika lijkt haast te hebben met Rusland aan tafel te gaan zitten om de oorlog in Oekraïne te stoppen.
Het Europese credo blijft hetzelfde: Oekraïne vecht ook voor de Europese veiligheid, en dus moeten wij het land blijven steunen. Maar het is nog maar de vraag of er genoeg politieke wil en geld zal zijn om dat waar te maken.
Het is een hele opgave om én Oekraïne de oorlog tegen Rusland te laten volhouden nu de Amerikaanse steun wegvalt, én tegelijkertijd de EU te ‘herbewapenen’, zoals Von der Leyen het noemt.
Zelf zegt ze daar niet over te twijfelen, het zal allebei moeten. Ze sluit haar brief aan de EU-leiders daarom als volgt af. “We hebben niet de luxe van tijd als het gaat om de uitdagingen die we hebben. Alles staat op het spel en de tijd voor actie is nu.”
