Op de koffieplantage Monthal in de Braziliaanse deelstaat Rio de Janeiro is het opwarmende klimaat merkbaar. Regen blijft al maanden uit en afgelopen jaar was het veel warmer dan normaal. Tussen de heuvels waar de koffie wordt verbouwd, zijn stukken gras volledig uitgedroogd.
Eigenaresse Eleonora Erthal nam de plantage over van haar vader en zag het gebied veranderen. “We hadden hier in de bergen maximale temperaturen van 23 tot 25 graden, prima voor koffie. Maar nu stijgen de temperaturen tot wel 38 graden.”
Vorig jaar bracht de plantage de helft minder koffie op. En ook in de rest van Brazilië viel de oogst tegen. Terwijl de wereldwijde vraag juist toeneemt, uit landen als China waar de jeugd koffie ontdekt. Niet gek dus dat de prijs afgelopen maanden explosief steeg, ook in Nederland.
Grillig weer
Koffieplanten groeien alleen in het tropische gebied rond de evenaar. Vietnam, Indonesië en Colombia zijn, na wereldleider Brazilië, de voornaamste producenten. Aan de koffieplant groeien bessen waarvan de pitten (‘bonen’) worden verwerkt tot koffie.
Grillig weer gaat al snel ten koste van de koffieproductie, zegt Niels Anten, koffie- en cacao-expert aan de Wageningen Universiteit. Dat geldt zeker voor de arabica-plant, de soort die de beste koffie levert. De andere koffiesoort robusta is minder gevoelig, en wordt vooral verwerkt tot oploskoffie.
Zeker de beschikbaarheid van water luistert nauw. “Koffie kan niet goed tegen droogte”, zegt Anten. “Maar te veel water is ook weer een probleem.” Hitte is vooral een probleem voor arabica, die is aangepast op koele omstandigheden in tropische hooglanden”, zegt Anten. Verder gaat hitte ten koste van de kwaliteit.
Hoewel 2024 opvallend warm was, werden diverse Braziliaanse regio’s in augustus juist getroffen door vorst. Funest voor het gewas. “Planten hebben last van temperaturen onder de 10 graden Celsius”, zegt Anten. Wanneer het vriest, ontstaan ijskristallen in de plant waardoor deze beschadigt of zelfs doodgaat.
Wetenschappers waarschuwen al langer dat het door klimaatverandering lastiger wordt koffie te verbouwen. Een rapport uit 2016 voorspelde zelfs dat het areaal geschikt voor koffieproductie in 2050 zal zijn gehalveerd.
“Daar heb ik wel wat kanttekeningen bij”, zegt Anten. Veel van zulke studies houden volgens hem geen rekening met het aanpassingsvermogen van de teelt. Uit een analyse van Anten bleek dat de Braziliaanse koffieoogst in een warmere wereld op peil kan blijven als boeren investeren in irrigatie.
“Dan valt het ergste scenario misschien weg”, zegt Anten. Maar dat betekent niet dat het makkelijk wordt. Het extra gebruik van schaars water voor koffie gaat bijvoorbeeld ten koste van de productie van voedsel. “Dat leidt wel tot ethische discussies.”
In het dagelijkse werk op een plantage is het lastig optimistisch te blijven. “We verliezen ook veel geld doordat de productie afneemt maar we onze investering natuurlijk wel hebben gedaan”, zegt plantage-eigenaresse Eleonora Erthal. “We proberen het met irrigatie en het planten van meer schaduwbomen maar in de hooggelegen heuvels is er geen beginnen aan.”
Twee werknemers van de plantage plukken de koffiebessen en laten ze in een grote rietgevlochten mand vallen. Erthal pakt er een paar bessen uit en inspecteert ze. Of het haar lukt de plantage overeind te houden, durft ze niet te zeggen. “Het zal heel erg afhangen van de klimaatverandering en hoe dat zich zal ontwikkelen in deze streek.”
Weerbare koffieplanten
Er zijn al Braziliaanse gebieden waar het niet langer mogelijk is koffie te verbouwen. De koffieproductie begint al voorzichtig te verschuiven naar koelere gebieden, bevestigt onderzoeker Anten. “Dat zie je in Noord-Vietnam en Zuid-China al gebeuren.” Dat kan daar wel weer ten koste gaan van natuur of andere gewassen.
Nieuwe koffieplanten die beter bestand zijn tegen hitte of droogte zouden de problemen kunnen verlichten. Alleen het veredelen hiervan kost tijd. “Planten dragen pas vrucht na een paar jaar”, zegt Anten. Dan moet er geselecteerd en gekruist worden. “Je bent zo vijftien jaar verder.” Al kan nieuwe technologie dit versnellen. Ook bestaan er wilde populaties koffieplanten met gunstige eigenschappen, zoals weerbaarheid tegen droogte.
Eigenaresse Erthal hoopt dat het in maart en april gaat regenen. Anders zal de nieuwe aanplant geen goede start maken. “Het enige wat we kunnen doen is hopen en bidden. We hebben geen enkele invloed op de natuur, maar zijn er wel afhankelijk van voor onze productie.”
