De Filipijnse oud-president Duterte komt naar verwachting vandaag aan in Nederland. Gisteren werd hij naar Dubai gebracht, waar hij naar verwachting vandaag op het vliegtuig naar Rotterdam The Hague-Airport wordt gezet. Na zijn aankomst wordt hij opgesloten in de Scheveningse gevangenis.
Het Internationaal Strafhof (ICC) houdt er internationale verdachten van genocide of misdaden tegen de menselijkheid vast. Volgens veel experts is het de “meest menselijke strafinrichting” ter wereld. De Britse krant The Times noemde het ooit ‘The Hague Hilton’.
De United Nations Detention Unit (UNDU) heeft een eigen vleugel in de Penitentiaire Inrichting Haaglanden, zoals de gevangenis officieel heet. Dat is sowieso een bijzondere gevangenis, omdat die als enige in Nederland een psychiatrisch centrum en een ziekenhuis voor gevangenen heeft.
De VN-vleugel voldoet aan de hoogste eisen op het gebied van de rechten van de verdachte. De eerste president van het (inmiddels opgeheven) Joegoslaviëtribunaal, de Italiaanse hoogleraar internationaal recht Antonio Cassese, vond in 1993 dat de VN ook bij de detentie van verdachten een voorbeeldfunctie had.
En dat mantra geldt nog steeds. Op de site van de VN staat dat het gevangenisreglement is geïnspireerd op de principes van menselijkheid en met respect voor de menselijke waardigheid.
En dus worden gevangenen er zo weinig mogelijk geboeid, is er een sportzaaltje, kunnen verdachten er onderwijs volgen en wordt bij het eten rekening gehouden met dieetwensen en religieuze voorschriften. Voor de ontvangst van familie is een aparte ruimte ingericht.
Ook zijn de celdeuren een groot deel van de dag niet op slot, zodat de gedetineerden kunnen rondlopen op hun verdieping binnen de UNDU. Tijdens de lunch van de cipiers en ’s nachts worden de gevangenen wel opgesloten in hun cel. De VN heeft met het Rode Kruis afgesproken dat het geregeld langskomt om te checken of de UNDU alle afspraken naleeft.
Voormalig UNDU-directeur Tim McFadden zei ooit over het milde regime: “Voor een gevangene is tijd de grootste vijand. Die tijd zinvol vullen moet voorkomen dat mensen gek worden of in een crisis belanden.”
Nooit de kortste route
Op zittingsdagen rijdt de afdeling Beveiligd Vervoer Internationale Strafhoven van de Nederlandse Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) verdachten heen en weer tussen de gevangenis en het Strafhof. De kortste route is een rechte weg van nog geen 2 kilometer, maar die pakken ze nooit. Dat is te voorspelbaar en dus gevaarlijk.
De gevangenis en het Strafhof zijn officieel geen Nederlands grondgebied. En dat geldt ook voor de auto op het moment dat er een verdachte in zit. Het Nederlands recht geldt er dus niet.
In een interview voor een magazine van DJI zeggen medewerkers dat dat juridisch een grijs gebied is met beveiligings- en politieke risico’s. “Als er tijdens de transporten ook maar iets gebeurt, dan moet onze premier dat zien uit te leggen”, zegt een van hen. “Onze belangrijkste opdracht is om dat te voorkomen.”
Niet druk momenteel
De UNDU is niet bedoeld als de plek waar internationale gevangenen hun eventuele straf uitzitten. De gedetineerden zitten er tijdelijk, zolang het proces loopt. Dat kan soms jaren duren. Op het moment dat een celstraf definitief is, gaan ze in principe naar een ander land om hun straf uit te zitten.
Erg druk is het momenteel niet in de VN-gevangenis in Scheveningen. Er zitten nu vijf personen vast in het cellenblok, onder wie de Kosovaarse oud-president Thaci en een aantal Afrikaanse militieleiders, zegt Stephanie van den Berg, die namens het Britse persbureau Reuters over het ICC schrijft.
Duterte zal over een aantal dagen worden voorgeleid, legt ze uit. “Dan hoeft hij niet meteen te zeggen of hij de aanklacht accepteert, maar dit is dan meestal wel het moment dat mensen zeggen dat ze niets met de aanklacht te maken hebben en de misdaden niet hebben gepleegd.”
Het is hoe dan ook een bijzondere zaak, benadrukt Van den Berg. Duterte is na oud-president van Ivoorkust Gbagbo het tweede staatshoofd dat terecht moet staan voor het ICC. “En het is juridisch ook bijzonder, omdat de Filipijnen uit het Strafhof stapten toen Duterte te horen kreeg dat het hof zijn war on drugs ging onderzoeken.”
Onder de huidige president Marcos hebben de Filipijnen zich niet weer aangesloten bij het ICC. Het Strafhof benadrukt dat het in de zaak van Duterte gaat om misdaden die tussen 2011 en 2019 plaatsvonden, toen de Filipijnen nog aangesloten waren bij het Strafhof. Om die reden is de aanklacht tegen Duterte rechtsgeldig, aldus het ICC.
