Hij vindt het heel erg, verzekert Derk Bolt met zachte stem, dat zijn programma Spoorloos mensen aan de verkeerde ouders heeft gekoppeld. “Het is iets waar ik me voor schaam. Maar fouten kunnen op vele manieren ontstaan. Mensen kunnen zich vergissen.”
Bolt doet zijn verhaal in de rechtbank in Utrecht, waar hij met een aantal andere betrokkenen een getuigenverhoor ondergaat. Dat is op verzoek van twee gedupeerden die een civiele zaak zijn begonnen tegen de omroep die Spoorloos uitzond, KRO-NCRV.
Het programma ging sinds 1990 voor geadopteerde mensen op zoek naar hun biologische familie, maar in 2022 kwam aan het licht dat er meermalen een mismatch was. Inmiddels zijn er acht gevallen bekend, waarvan zes in Colombia. Vorige maand werd bekend dat het programma stopt.
Gedupeerden willen erkenning en een vergoeding voor de schade die ze hebben geleden – sommigen hebben honderden of duizenden euro’s betaald aan hun vermeende familie – maar ze willen vooral antwoorden. Hoe kon het zo misgaan en waarom werden documenten niet gecheckt? Waarom werden DNA-tests pas sinds 2018 standaard bij het programma? Ze hopen dat de getuigenverhoren duidelijkheid geven.
‘Ik deed de verificatie niet’
Derk Bolt, tientallen jaren het gezicht van het programma en in zijn eigen woorden ‘Mr. Spoorloos’, heeft in de rechtbank geen kristalheldere antwoorden. Volgens hem ging het mogelijk al mis voordat hij bij de zaak werd betrokken. De redactie van Spoorloos deed de research, zijn zoektocht begon pas in Colombia.
Bolt had naar eigen zeggen geen redactionele verantwoordelijkheid en moest zich baseren op gegevens die hij voorgelegd kreeg door de redactie. “Officiële papieren, adoptiepapieren, geboortecertificaten, gegevens uit het geheugen van adoptieouders. Daar ga je naar kijken en dan kies je de logische lijn van het zoeken uit en dan ga je aan de slag. Het verifiëren van die gegevens gebeurde niet door mij.”
Fixers
Bij veel mismatches waren dezelfde tussenpersonen betrokken, zogenoemde fixers. Journalist Kees van der Spek, die de fouten in 2022 aan het licht bracht, vraagt zich af waarom er zo op de informatie werd vertrouwd van die fixers, die er een financieel belang bij hadden. “Als journalist vind ik dat een risico om dat zo te doen”, zegt hij in de rechtbank.
Desondanks denkt Bolt dat de redactie zorgvuldig te werk is gegaan. “Mijn indruk is van wel. Ik ga uit van zorgvuldigheid. Maar er zijn mismatches geweest, dus ergens is er iets fout gegaan.” Hij wil niet antwoorden op de vraag of de Spoorloos-redactie is misleid door de fixers. Hij spreekt van “een keten van vertrouwen die tot een verkeerd eindresultaat leidt”.
De tv-maker, die terloops benadrukt dat Spoorloos ook veel goede matches heeft gemaakt, wijst ook op de moeilijkheden bij het zoeken in Colombia destijds. Soms kwam het voor dat Bolt “een verfrommeld papiertje kreeg” waarvan men zei dat het een geboortebewijs was. “Dan zeiden ze: ‘We hadden een meisje en ze heette Maria, en we hebben haar naar dat en dat kindertehuis gebracht.’ Als dat allemaal klopte met de papieren, was er voor mij geen reden om daaraan te twijfelen.”
Als die twijfel er wel was, probeerde de redactie een DNA-test te doen, maar dat was niet zo simpel volgens Bolt. “Die tests kwamen op rond de eeuwwisseling, maar toen zaten ze nog niet direct in ons voorhoofd.” Het ging toen om bloedtesten. “Dat was niet gemakkelijk, zeker niet in Colombia, bij mensen die uiterst argwanend naar buitenstaanders waren. Het was niet makkelijk om iemand mee te nemen naar een ziekenhuis om daar bloed af te nemen. En je kon in de gevangenis belanden als je met bloed of ander lichaamsmateriaal het land verliet.”
Bedenkingen over de werkwijze en mogelijke mismatches waren geen terugkerend agendapunt, zegt Bolt. “Het kwam wel voor dat we ergens bedenkingen over hadden. Dan zijn er ook extra controlemaatregelen genomen, maar dat het een regelmatig terugkerend fenomeen was kan ik niet zeggen. Voor ons was het het belangrijkst om mensen te koppelen.”
Na de verhoren van vandaag zei Barbara Quee, een van de gedupeerden die na een mismatch uiteindelijk wel haar echte biologische moeder vond en nu anderen helpt bij hun zoektocht, dat ze het niet verwonderlijk vindt dat er dingen misgingen. “Spoorloos heeft essentiële informatie niet geverifieerd en blindelings vertrouwd op tussenpersonen ter plekke die niet te vertrouwen waren. Hun informatie klopte gewoon niet.”
Op 15 april worden opnieuw getuigen gehoord. Ook KRO-NCRV mag dan getuigen voordragen. Onduidelijk is of de omroep dat ook gaat doen.
