In Bosnië en Herzegovina zijn de spanningen de afgelopen tijd verder opgelopen. Vrijdag werd Milorad Dodik, de nationalistische president van de Republika Srpska, een deelrepubliek van Bosnië en Herzegovina, teruggefloten door het constitutioneel hof van het land. Verder besloot de Europese vredesmacht EUFOR het aantal militairen in het land flink uit te breiden, volgens Bosnische bronnen van 1100 naar 1600.
De gebeurtenissen volgen elkaar razendsnel op. Eind vorige maand was er een uitspraak van de hoogste rechter in het land, die president Dodik veroordeelde tot een jaar celstraf voor het ondermijnen van het staatsgezag. De Bosnische-Servische nationalist had wetten opgesteld die rechtstreeks ingaan tegen de Dayton-vredesakkoorden, door de landelijke politie en rechtsstaat niet langer te accepteren. De vredesakkoorden maakten dertig jaar geleden een einde aan de Bosnische oorlog. Hoe explosief is de situatie, moet worden gevreesd voor een nieuwe oorlog?
Dat de EU meer troepen stuurt is “een teken aan de wand dat de situatie serieus is”, zegt Balkan-deskundige Geert Luteijn, verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij wijst erop dat Dodik steeds meer koerst op afscheiding. “In principe heeft hij geen eigen leger, maar Dodik is wel bezig om de eigen politiemacht om te katten tot een soort leger. Ze zijn bijvoorbeeld veel zwaarder bewapend dan nodig en bij herdenkingen wordt ermee geparadeerd.”
Afscheiding van Bosnië en Herzegovina is niet direct aan de orde, benadrukt Luteijn. “Maar alleen al de dreiging is extreem voor de regio. In de Republika Srpska wonen ook niet-Serviërs, zo ligt de voormalige moslimenclave Srebrenica er. De ontwikkelingen boezemen die mensen ongetwijfeld angst in.”
Ook politicoloog en mensenrechtenactivist Samir Beharic, verbonden aan de universiteit van Bamberg in de Duitse deelstaat Beieren, ziet een duidelijke politieke escalatie. Hij wijst erop dat het herdenkingscentrum in Srebrenica vorige week besloot tijdelijk te sluiten vanwege de spanningen en zorgen over de veiligheid. “Het geeft aan hoe onzeker de situatie is”, zegt Beharic.
Volgens hem zijn er verschillende scenario’s mogelijk. “Of Dodik gaat in beroep bij de rechtbank, die hij niet erkent. Of hij houdt zijn poot stijf en hij opent de doos van Pandora. Dan moet hij opgepakt worden door de landelijke politie. Dodik zou dan kunnen vluchten. Bijvoorbeeld naar Hongarije, waar hij met premier Orbán een bondgenoot heeft.”
Volgens Beharic had Dodik zijn hoop gevestigd op een koerswijziging in Washington, maar minister Rubio (Buitenlandse Zaken) veroordeelde Dodik dit weekend scherp. Het zal ook een geruststelling zijn voor NAVO-chef Rutte, die vandaag een al gepland bezoek brengt aan Sarajevo om de boodschap af te geven dat een verdere escalatie niet geaccepteerd wordt.
“De vraag is waar dit ophoudt”, zegt Luteijn. “De mensen in de regio zijn wel wat gewend op het gebied van politieke tegenstellingen en harde retoriek, maar veel is onduidelijk. Niemand zit te wachten op een nieuwe oorlog, ook Dodik niet, zegt hij. Maar als er een incident ontstaat in een licht ontvlambare situatie als deze kan dat leiden tot een spiraal van geweld.”
“Als het in deze regio ruig wordt, dan gaat het snel”, zegt ook Beharic. “Een post-conflict-situatie is altijd precair.” Toch gaat hij er niet van uit dat er een nieuwe grootschalige oorlog uitbreekt. “Dodik heeft niet de politieke en maatschappelijke steun om verder te escaleren. Vergeleken met de warlords van de jaren 90 heeft hij geen leger. Mensen zijn de retoriek zat, ze willen hun kinderen niet de loopgraven in sturen.”
Daar is Luteijn het mee eens: “Dodik is aan de macht door een cliëntelistisch systeem. Zijn retoriek spreekt ideologisch aan, maar het is zeker niet een enorm populaire politicus. Bij verkiezingen zorgen zijn politieke vrienden in de media ervoor dat hij positief in het nieuws komt. Een baas van een fabriek of keten die in handen is van een politieke vriend kan zeggen: stem op Dodik als je je baan wilt behouden.”
Toch moet Dodik niet worden onderschat, vindt Beharic. “Er kan zich een incident voordoen, bijvoorbeeld met Bosnische moslims die terugkeren naar de Republika Srpska. Dat zal dan niet meteen tot oorlog leiden maar alleen al het feit dat mensen wakker zullen liggen uit vrees voor Dodiks volgende stap, is ernstig genoeg.”
