Milieubeleid werpt zijn vruchten af, is op te maken uit een nieuwe tweejaarlijkse analyse van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Nederland ligt op koers om belangrijke luchtkwaliteitsdoelen te halen en dat komt onze gezondheid ten goede. Het beleid verlaagt ook de stikstofuitstoot van de landbouw, maar de wettelijke doelen voor het beschermen van kwetsbare natuur worden bij lange na niet gehaald.
Eerst het goede nieuws: in het rapport wijzen veel dalende lijnen op steeds minder uitstoot van schadelijke stoffen. Voor onze gezondheid zijn vooral fijnstof en stikstofoxiden een bedreiging en de doelen voor de luchtkwaliteit zijn in zicht, zegt hoofdauteur Winand Smeets van het PBL.
De uitstoot van stikstofoxiden daalt bijvoorbeeld door klimaatbeleid en doordat auto’s steeds schoner moeten zijn. De daling zet naar verwachting tot zeker 2035 door. Naast onze gezondheid profiteert ook de natuur daarvan: stikstofoxiden zijn samen met ammoniak de stikstofverbindingen die schadelijk zijn voor een deel van de Natura-2000-gebieden.
Landbouw
De voorspellingen zijn minder gunstig voor die andere stikstofverbinding waar kwetsbare natuur onder lijdt: ammoniak. “Tot 2030 zien we een dalende trend, maar daarna vlakt die af”, zegt Smeets, die vooral in de landbouw kansen ziet voor verbetering. “75 procent van alle in Nederland uitgestoten stikstof die op de natuur terechtkomt, komt uit de landbouw. Door aan die knop te draaien, kun je het grootste verschil maken.”
“Natuurlijk kun je ook aan andere knoppen draaien, zoals de industrie,” erkent Smeets, “maar met minder effect”. Het RIVM berekende hoeveel de uitstoot in de landbouw de komende tijd daalt en bij welke daling in de landbouw de doelen worden bereikt. Of dat scenario in de praktijk wordt gebracht is nog de vraag, omdat onduidelijk is welke opdracht het kabinet bij de verschillende sectoren neerlegt.
De onderzoekers verwachten dat de ammoniakuitstoot in de landbouw in 2030 zo’n 15 procent lager ligt dan ze twee jaar terug voorspelden. Die daling wordt vooral veroorzaakt door een Europese maatregel: het vervallen van de uitzonderingspositie waardoor veehouders meer mest mochten uitrijden dan eigenlijk was toegestaan. Het kabinet wil die maatregel overigens terugdraaien, wat de helft van de daling teniet zou doen.
Naast het vervallen van de mestuitzondering leiden ook de uitkoopregelingen en emissiearme stallen tot minder stikstofuistoot, blijkt uit het rapport.
Met 15 procent minder uitstoot uit de landbouw blijven de doelen voor kwetsbare natuur ver buiten bereik, stellen de onderzoekers. Volgens ruwe berekeningen van het RIVM wordt het wettelijke stikstofdoel voor 2035 bijvoorbeeld pas bereikt als de landbouw 70 tot 80 procent minder ammoniak uitstoot dan 2 jaar geleden nog leek te kunnen. Omgerekend zou het dan gaan om 75 tot 83 procent minder ammoniakuitstoot dan in 2022.
Het RIVM benadrukt dat dit een theoretisch scenario is, omdat ze hierin alleen aan de landbouwknop draaiden. Het RIVM verwacht dat het kabinet met beleid komt waardoor ook andere sectoren meer moeten doen om de doelen te halen. In dat geval zou de opdracht voor de landbouw wat kleiner worden.
‘Koeien in afgesloten ruimtes’
Om de stikstofdoelen te halen, heeft het kabinet hoge verwachtingen van landbouwinnovaties. In januari verscheen een rapport van de Wageningen Universiteit over innovaties om stikstofuitstoot van de landbouwsector te verminderen. Als alle boeren die innovaties perfect zouden gebruiken, zou dat tot de helft minder stikstofuitstoot kunnen leiden, concludeerden de onderzoekers. Dat is veel, maar ook in het beste geval nog altijd een stuk minder dan nodig om de wettelijke doelen te halen.
De vraagt dringt zich op of krimp van de veestapel nodig is. Dat geldt voornamelijk voor koeien, die samen de meeste ammoniak uitstoten. In theorie zou het wellicht kunnen zonder snijden in de veestapel, klinkt het tijdens het persgesprek met het PBL. “Maar dan moet je alle dieren op een industriële manier houden. Ook de koeien die nu buiten lopen, moeten dan binnen in afgesloten ruimtes staan zodat je de ammoniak kan afvangen.” Het PBL houdt in het rappport wel al rekening met minder vee in de toekomst.
Hoe je de natuur daadwerkelijk verbetert is een politieke keuze, benadrukte PBL-directeur Marko Hekkert. Een ministeriële commissie buigt zich hier nu over. De ministers kijken niet alleen naar manieren om minder uit te stoten, maar willen ook regels aanpassen om vergunningverlening weer mogelijk te maken. Over ongeveer een maand wil de commissie met een plan komen.
